ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Το Αλατσατιανό τραγούδι Γιαλό Γιαλό ή Καληνυχτιά ή Γιατζιλαριανοί MikrasiatisΛAOΓΡΑΦΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ / ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Πολύς ντόρος έμαθα πως γίνηκε πρόσφατα στο ‘’ιντερνέτι’’ και στο ‘’φασαμπούκι’’ για ένα ερυθραιώτικο τραγουδάκι. Το τραγούδι, που εσφαλμένα ολοένα αναφέρεται από πολλούς ως «Γιατζιλαριανή», αντί του ορθού «Γιατζιλαριανοί», είναι αλατσατιανό συρτό και δεν έχει καμιά σχέση με τα Βουρλά. Το διέσωσε η Αλατσατιανή Κλεονίκη Τζοανάκη, όπως πολλά άλλα τραγούδια και χορούς της Ερυθραίας, και το δίδαξε στη Δόμνα Σαμίου και σε άλλους. Η Δόμνα το ηχογράφησε το 1984, για πρώτη φορά στη δισκογραφία, τραγουδισμένο από την ίδια την Κλεονίκη Τζοανάκη, συνοδευμένη από τις Νεοερυθραιώτισσες Μαρία Τζοανάκη, Βάσω Γεώργαντζη, Λένα Τσολακίδου και κοπέλες του Ομίλου Ελληνικών Λαϊκών Χορών «Ελένη Τσαούλη». Κυκλοφόρησε ως «Γιατζιλαριανή» (από λάθος) στο δεύτερο δίσκο της Δόμνας με μικρασιάτικα τραγούδια με τίτλο «Μικρασιάτικα Τραγούδια 2», τον Ιούνιο του 1991. Το Μάρτιο του 1991 κυκλοφόρησε ο δίσκος του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών «Τραγούδια και χοροί από τα Αλάτσατα και την Ερυθραία της Μ. Ασίας», με επιμέλεια του γράφοντος το παρόν σχόλιο, στον οποίο το πρώτο τραγούδι είναι το «Γιαλό, γιαλό», τραγουδισμένο από την ίδια την Κλεονίκη Τζοανάκη, συνοδευμένη από τις Νεοερυθραιώτισσες Μαρία Τζοανάκη και Βάσω Γεώργαντζη. Όλα τα τραγούδια του δίσκου (13 συνολικά) ηχογραφήθηκαν στις 16 Δεκεμβρίου 1990 στο σπίτι της Κλεονίκης. Η ίδια η τραγουδίστρια τραγουδούσε με το τουμπελέκι της συχνότατα το συρτό αυτό, στο οποίο κολλούσε όσα δίστιχα – σχεδόν πάντα ερωτικά – της έρχονταν στο νου εκείνη την ώρα. Πάντα όμως το πρώτο ή το δεύτερο τσάκισμα (ρεφρέν) ήταν το Γιαλό, γιαλό, γιαλό, ψαράκια κυνηγώ, κυνήγα τα κι εσύ, αγάπη μου χρυσή. Η ίδια η Κλεονίκη και πολλοί άλλοι Αλατσατιανοί πρόσφυγες στη Νέα Ερυθραία το αποκαλούσαν με τρεις τίτλους, αξεχώριστα ονομάζοντας την ίδια μελωδία πάντοτε. Πότε το ‘λεγαν «Γιαλό, γιαλό», πότε «Καληνυχτιά» και πότε «Γιατζιλαριανοί». Τον τελευταίο στίχο με «τσι Γιατζιλαριανοί» τον χρησιμοποιούσαν ιδίως τις Απόκριες, ψεγαδιάζοντας αρκετά περιπαικτικά τους στεριανούς κατοίκους του Γιατζιλαριού, που δεν ξέραν καθόλου από θάλασσα και ψάρεμα, με το ακόλουθο δίστιχο, που έδωσε και τον τίτλο: Οι Γιατζιλαριανοί, οι Γιατζιλαριανοί, οι Γιατζιλαριανοί δε βγάλαν αχινιοί, άλλος ένανε, άλλος ένανε, άλλος ένανε κι άλλος κανένανε. Σημειωτέον ότι τα ανατολικά αλατσατιανά τιμάρια (χωριά), όπως το Σεούτι, τα Τσικούρια (πατρίδα της Κλεονίκης), το Ζίγκουι, το Πυργί, το Σάφτερε κ. ά. είχαν πολλά αλισβερίσια με το Γιατζιλάρι, που ανήκε στα Βουρλά. Η Δόμνα από λάθος κατάλαβε «Η Γιατζιλαριανή», όταν η Κλεονίκη της είπε «να πούμε τις Γιατζιλαριανοί». Έτσι ο λανθασμένος τίτλος του τραγουδιού διαιωνίζεται μέχρι σήμερα, τάχα πως αναφέρεται σε κοπέλα από το Γιατζιλάρι, πράγμα εντελώς ανυπόστατο. Το τραγούδι ονομάζεται επίσης «Καληνυχτιά», επειδή συχνά το τραγουδούσαν στο τέλος των γλεντιών με ανάλογα δίστιχα, όπως Την καλησπέρα σου ‘φερα, δώ’ μου την καληνύχτα, εγώ δουλειά δεν είχα εδώ, μόνε για σένα ήρκα. Σ’ αφήνω την καληνυχτιά, χρουσό μου πορτοκάλι, και αύριο την ταχινή τα ξαναλέμε πάλι. Σ’ αφήνω την καληνυχτιά, θέσε, γλυκά κοιμήσου και στ’ όνειρό σου να με δεις σκλάβο και δουλευτή σου. (ερυθραιώτικα ιδιωματικά: Ήρκα: ήρθα. Χρουσό: χρυσό. Ταχινή: νωρίς το πρωί. Θέσε: στρώσε). Ακόμη και σήμερα όσες γυναίκες τραγουδούν ακόμη στη Νέα Ερυθραία, αξεχώριστα κι αδιάκριτα ονομάζουν το τραγούδι με τους τρεις τίτλους του, όπως και παλιά γινόταν ανάλογα με την περίσταση, κυρίως όμως το λένε «Γιαλό, γιαλό», σαν πιο καθιερωμένο στα γλέντια, στα χορευτικά και στις παραστάσεις. Και μια άλλη παρατήρηση: στην ηχογράφηση των Μικρασιατών της Ιεράπετρας «Σαν τραγουδεί τ’ αχείλι μου» (όπου ακούγονται δυο-τρεις μεταγενέστερες αντιγραφές τραγουδιών της Κλεονίκης) ακούγεται ένα πολύ σοβαρό λάθος. Τραγουδούν ξεκάθαρα: Έβγα να σε ΔΙΩ (3) να παρηγορηθώ. Όμως είναι πολύ γνωστό πανελληνίως, τουλάχιστον στους παλιότερους, πως οι ρηματικοί τύποι να διω, να διεις, θα διει, να διούμε, θα διείτε, ας διουν, προστ. διες, διέστε, αόριστος είδια, είδιες, είδιε κλπ. χαρακτηρίζουν μόνο τα ελληνικά ιδιώματα της Κωσταντινούπολης, της Προποντίδας, της Βιθυνίας, της Ανατ. Θράκης και ΠΟΤΈ, ΜΑ ΠΟΤΈ της Ιωνίας! Ειδικά στην Ερυθραία και τη Σμύρνη τηρείται ο αρχαίος ρημ. τύπος με πτώση τόνου κλπ.: να ιδώ (αρχ. ίδω), θα ιδείς, να ιδείτε (αρχ. ίδητε), προστ. ‘δε (ερυθρ. γιά ‘δε, βρε γιε μου ένα ψάρι!), δέτε (αρχ. ίδετε, ερυθρ. τώρα δέτε, μωρ’ σεις, τα χάλια σας!). Αυτά για την αποκατάσταση της αλήθειας. Θοδωρής Κοντάρας φιλόλογος, εραστής της Μικρασίας