ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Το Αλατσατιανό τραγούδι Γιαλό Γιαλό ή Καληνυχτιά ή Γιατζιλαριανοί MikrasiatisΛAOΓΡΑΦΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ / ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Πολύς ντόρος έμαθα πως γίνηκε πρόσφατα στο ‘’ιντερνέτι’’ και στο ‘’φασαμπούκι’’ για ένα ερυθραιώτικο τραγουδάκι. Το τραγούδι, που εσφαλμένα ολοένα αναφέρεται από πολλούς ως «Γιατζιλαριανή», αντί του ορθού «Γιατζιλαριανοί», είναι αλατσατιανό συρτό και δεν έχει καμιά σχέση με τα Βουρλά. Το διέσωσε η Αλατσατιανή Κλεονίκη Τζοανάκη, όπως πολλά άλλα τραγούδια και χορούς της Ερυθραίας, και το δίδαξε στη Δόμνα Σαμίου και σε άλλους. Η Δόμνα το ηχογράφησε το 1984, για πρώτη φορά στη δισκογραφία, τραγουδισμένο από την ίδια την Κλεονίκη Τζοανάκη, συνοδευμένη από τις Νεοερυθραιώτισσες Μαρία Τζοανάκη, Βάσω Γεώργαντζη, Λένα Τσολακίδου και κοπέλες του Ομίλου Ελληνικών Λαϊκών Χορών «Ελένη Τσαούλη». Κυκλοφόρησε ως «Γιατζιλαριανή» (από λάθος) στο δεύτερο δίσκο της Δόμνας με μικρασιάτικα τραγούδια με τίτλο «Μικρασιάτικα Τραγούδια 2», τον Ιούνιο του 1991. Το Μάρτιο του 1991 κυκλοφόρησε ο δίσκος του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών «Τραγούδια και χοροί από τα Αλάτσατα και την Ερυθραία της Μ. Ασίας», με επιμέλεια του γράφοντος το παρόν σχόλιο, στον οποίο το πρώτο τραγούδι είναι το «Γιαλό, γιαλό», τραγουδισμένο από την ίδια την Κλεονίκη Τζοανάκη, συνοδευμένη από τις Νεοερυθραιώτισσες Μαρία Τζοανάκη και Βάσω Γεώργαντζη. Όλα τα τραγούδια του δίσκου (13 συνολικά) ηχογραφήθηκαν στις 16 Δεκεμβρίου 1990 στο σπίτι της Κλεονίκης. Η ίδια η τραγουδίστρια τραγουδούσε με το τουμπελέκι της συχνότατα το συρτό αυτό, στο οποίο κολλούσε όσα δίστιχα – σχεδόν πάντα ερωτικά – της έρχονταν στο νου εκείνη την ώρα. Πάντα όμως το πρώτο ή το δεύτερο τσάκισμα (ρεφρέν) ήταν το Γιαλό, γιαλό, γιαλό, ψαράκια κυνηγώ, κυνήγα τα κι εσύ, αγάπη μου χρυσή. Η ίδια η Κλεονίκη και πολλοί άλλοι Αλατσατιανοί πρόσφυγες στη Νέα Ερυθραία το αποκαλούσαν με τρεις τίτλους, αξεχώριστα ονομάζοντας την ίδια μελωδία πάντοτε. Πότε το ‘λεγαν «Γιαλό, γιαλό», πότε «Καληνυχτιά» και πότε «Γιατζιλαριανοί». Τον τελευταίο στίχο με «τσι Γιατζιλαριανοί» τον χρησιμοποιούσαν ιδίως τις Απόκριες, ψεγαδιάζοντας αρκετά περιπαικτικά τους στεριανούς κατοίκους του Γιατζιλαριού, που δεν ξέραν καθόλου από θάλασσα και ψάρεμα, με το ακόλουθο δίστιχο, που έδωσε και τον τίτλο: Οι Γιατζιλαριανοί, οι Γιατζιλαριανοί, οι Γιατζιλαριανοί δε βγάλαν αχινιοί, άλλος ένανε, άλλος ένανε, άλλος ένανε κι άλλος κανένανε. Σημειωτέον ότι τα ανατολικά αλατσατιανά τιμάρια (χωριά), όπως το Σεούτι, τα Τσικούρια (πατρίδα της Κλεονίκης), το Ζίγκουι, το Πυργί, το Σάφτερε κ. ά. είχαν πολλά αλισβερίσια με το Γιατζιλάρι, που ανήκε στα Βουρλά. Η Δόμνα από λάθος κατάλαβε «Η Γιατζιλαριανή», όταν η Κλεονίκη της είπε «να πούμε τις Γιατζιλαριανοί». Έτσι ο λανθασμένος τίτλος του τραγουδιού διαιωνίζεται μέχρι σήμερα, τάχα πως αναφέρεται σε κοπέλα από το Γιατζιλάρι, πράγμα εντελώς ανυπόστατο. Το τραγούδι ονομάζεται επίσης «Καληνυχτιά», επειδή συχνά το τραγουδούσαν στο τέλος των γλεντιών με ανάλογα δίστιχα, όπως Την καλησπέρα σου ‘φερα, δώ’ μου την καληνύχτα, εγώ δουλειά δεν είχα εδώ, μόνε για σένα ήρκα. Σ’ αφήνω την καληνυχτιά, χρουσό μου πορτοκάλι, και αύριο την ταχινή τα ξαναλέμε πάλι. Σ’ αφήνω την καληνυχτιά, θέσε, γλυκά κοιμήσου και στ’ όνειρό σου να με δεις σκλάβο και δουλευτή σου. (ερυθραιώτικα ιδιωματικά: Ήρκα: ήρθα. Χρουσό: χρυσό. Ταχινή: νωρίς το πρωί. Θέσε: στρώσε). Ακόμη και σήμερα όσες γυναίκες τραγουδούν ακόμη στη Νέα Ερυθραία, αξεχώριστα κι αδιάκριτα ονομάζουν το τραγούδι με τους τρεις τίτλους του, όπως και παλιά γινόταν ανάλογα με την περίσταση, κυρίως όμως το λένε «Γιαλό, γιαλό», σαν πιο καθιερωμένο στα γλέντια, στα χορευτικά και στις παραστάσεις. Και μια άλλη παρατήρηση: στην ηχογράφηση των Μικρασιατών της Ιεράπετρας «Σαν τραγουδεί τ’ αχείλι μου» (όπου ακούγονται δυο-τρεις μεταγενέστερες αντιγραφές τραγουδιών της Κλεονίκης) ακούγεται ένα πολύ σοβαρό λάθος. Τραγουδούν ξεκάθαρα: Έβγα να σε ΔΙΩ (3) να παρηγορηθώ. Όμως είναι πολύ γνωστό πανελληνίως, τουλάχιστον στους παλιότερους, πως οι ρηματικοί τύποι να διω, να διεις, θα διει, να διούμε, θα διείτε, ας διουν, προστ. διες, διέστε, αόριστος είδια, είδιες, είδιε κλπ. χαρακτηρίζουν μόνο τα ελληνικά ιδιώματα της Κωσταντινούπολης, της Προποντίδας, της Βιθυνίας, της Ανατ. Θράκης και ΠΟΤΈ, ΜΑ ΠΟΤΈ της Ιωνίας! Ειδικά στην Ερυθραία και τη Σμύρνη τηρείται ο αρχαίος ρημ. τύπος με πτώση τόνου κλπ.: να ιδώ (αρχ. ίδω), θα ιδείς, να ιδείτε (αρχ. ίδητε), προστ. ‘δε (ερυθρ. γιά ‘δε, βρε γιε μου ένα ψάρι!), δέτε (αρχ. ίδετε, ερυθρ. τώρα δέτε, μωρ’ σεις, τα χάλια σας!). Αυτά για την αποκατάσταση της αλήθειας. Θοδωρής Κοντάρας φιλόλογος, εραστής της Μικρασίας

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

2 Mαίου 1919: Ο Ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη. ΑΠΟ Mikrasiatis ΑΡΘΡΑ / ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ / ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 2 Mαίου 1919

Η 1η ελληνική μεραρχία αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, στις 2/15 Μαΐου 1919. Μεταφέρθηκε εκεί με δυο υπερωκεάνια και δώδεκα επιβατικά πλοία που συνοδεύονταν από ένα αντιτορπιλικό και τέσσερα τορπιλοβόλα του ελληνικού πολεμικού στόλου. Για να υπογραμμιστεί η κάλυψη της συμμαχίας στο όλο εγχείρημα αλλά και για να προληφθεί οποιαδήποτε ιταλική ενέργεια, τη νηοπομπή συνόδευαν και τέσσερα βρετανικά αντιτορπιλικά. Από τα ξημερώματα, χιλιάδες Έλληνες της Σμύρνης συνωστίζονταν στην προκυμαία για να υποδεχτούν τον ελληνικό στρατό. Όταν, στις 7, το πρώτο υπερωκεάνιο φάνηκε να μπαίνει στο λιμάνι, χιλιάδες σημαίες ξεδιπλώθηκαν. Η αποβίβαση ξεκίνησε στις 7.30’, ενώ γονατιστοί οι Σμυρνιοί τραγουδούσαν το εθνικό ύμνο κι ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ευλογούσε τους πρώτους φαντάρους και εύζωνες που πατούσαν την ιωνική γη κάτω από τις οδηγίες του μεράρχου, συνταγματάρχη Ν. Ζαφειρίου. Λαός και στρατός έγιναν ένα. Ξεχείλιζε κι από τις δυο πλευρές η συγκίνηση. Με δυσκολία οι αξιωματικοί προσπαθούσαν να επιβάλουν κάποια τάξη. Πρώτη φάλαγγα που ξεκίνησε για τα ενδότερα ήταν αυτή του ταγματάρχη Κ. Τζαβέλα. Οι άνδρες παρατάχθηκαν κατά τετράδες και προχώρησαν, ενώ δεξιά κι αριστερά τους ο κόσμος έτρεχε παραληρώντας από συγκίνηση και ενθουσιασμό. Σε μια στροφή, με το που φάνηκε κρατώντας υψωμένη τη σημαία ο σημαιοφόρος με τους παραστάτες εύζωνες, μια ομοβροντία ακούστηκε. Ο σημαιοφόρος κι ένας εύζωνας χτυπήθηκαν. Ταυτόχρονα, άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί από παράθυρα ξενοδοχείων και σπιτιών. Οι Έλληνες είχαν πέσει σε τουρκική ενέδρα. Ανασυντάχθηκαν γρήγορα και ξεκίνησαν συστηματική εκκαθάριση των οπλισμένων Τούρκων, ενώ την ίδια ώρα ο κυβερνήτης του ιταλικού θωρηκτού στο λιμάνι ζητούσε να γίνει απόβαση Ιταλικών αγημάτων «για την αποκατάσταση της τάξης». Του την απαγόρευσε ο Βρετανός ναύαρχος. Η τάξη αποκαταστάθηκε γύρω στις 4 μετά το μεσημέρι, με νεκρούς και τραυματίες πολλούς Έλληνες και Τούρκους. Στη διάρκεια της αναταραχής, σημειώθηκαν και πολλές λεηλασίες και βανδαλισμοί. Εκφράστηκε η άποψη ότι η ενέδρα στήθηκε έπειτα από ιταλοτουρκική συνεννόηση. Οι Ιταλοί στόχο είχαν να εκβιάσουν δική τους συμμετοχή στην κατάληψη και διοίκηση της Σμύρνης. Οι Τούρκοι να πείσουν τους δικούς τους ότι οι Έλληνες σκοπό έχουν να τους αφανίσουν, ότι δεν έρχονταν να απελευθερώσουν τη Σμύρνη αλλά να κατακτήσουν την Τουρκία. Ο ιταλικός στόχος απέτυχε. Των Τούρκων αντιμετωπίστηκε με συστηματική προσπάθεια. Ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν μπορούσε να πάει στη Σμύρνη. Πήγε όμως ο αντιπρόεδρος, Εμμ. Ρέπουλης. Ήρθε σε επαφή με τους Τούρκους προεστούς και τους διαβεβαίωσε ότι ελληνική πολιτική βούληση ήταν η ειρηνική συνύπαρξη, όπως ήδη από το 1912 συνέβαινε στη Θεσσαλονίκη. Ταυτόχρονα, δήλωσε ότι το ελληνικό δημόσιο θα αποζημίωνε όσους έπαθαν ζημιές. Παράλληλα κινήθηκε η διαδικασία για τον εντοπισμό εκείνων που είχαν μετάσχει στις λεηλασίες. Βρέθηκαν δυο εύζωνες αλλά και άλλοι Έλληνες και Τούρκοι. Οι δυο εύζωνες καταδικάστηκαν σε θάνατο. Οι υπόλοιποι σε βαριές ποινές. Η εκτέλεση των δύο έγινε στη Σμύρνη. Οι εκεί Τούρκοι είχαν χειροπιαστές αποδείξεις ότι δεν κινδύνευαν. ΑΠΟ Mikrasiatis.

ΗΜΕΡΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ