Γράφει: ο Δημήτριος Ν. Μπελεφάντης

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΗ 

ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΛΕΜΟΝΙΩΝ                                                                                                                      

ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ ΤΟΥ ΑΙΑΝΤΕΙΟΥ

          

  Γράφει: ο Δημήτριος Ν. Μπελεφάντης 

              Φωτογραφίες απο την συλλογή της Θάλεια Δ. Μπελεφάντη ( Ιστορικό Αιάντειο! ).

  Ενάς παλιός θρύλος που μεταδόθηκε απο γενιά σε γενιά, σφραγίζει την δημιουργία  

του παλιού αυτού ιστορικού μοναστηριού.

 Πολλοί λιγοί σήμερα γνωρίζουν την ιστορία του, που εχει αποσπασματικά διασωθεί 

σε διάφορα συγγράματα.

 Συγκεντρώσαμε αυτές τις ιστορικές καταγραφές και θα προσπαθήσουμε να δώσουμε 

μια εικόνα της ιστορικότητας του.

 Μισή ώρα περπάτημα από το σημείο που χτίστηκε η μονή, 

υπάρχει ενα παλιό μοναστήρι, σκήτη, 

αφιερωμένο στον προστάτη Άγιο των ναυτικών. 

Οι μοναχοί ασκητές που το κατοικούσαν, 

είτε ανήσυχοι που έβλεπαν να στερέυει η πηγή που κυλούσε μεσα σε ενα υπόγειο σπήλαιο κοντά στο μοναστήρι, 

είτε νοιώθοντας ανασφαλείς βλέποντας τις συχνές επιδρομές μουσουλμάνων πειρατών και 

μια ενδεχόμενη μαζική επίθεση απο την μεγάλη Τουρκική απειλή που πλησίαζε, 

πιθανόν παρακινούμενοι και χρηματοδοτούμενοι απο τους Φράγκους κατακτητές της περιοχής, 

που είχαν αρχίσει να ενισχύουν  κάθε προσπάθεια στρατιωτικο-αμυντικού χαρακτήρα, 

για μικρά και μεγάλα φρουριακά μοναστήρια, 

έπεισαν  τους μοναχούς που μετέφεραν το παλαιό είκονισμα του Αγίου Νικολάου, 

πιο χαμηλά και έκτισαν εκεί μία νέα αλλά φρουριακή αυτή τη φορά μονή, 

σε σημείο που να ελέγχει τον κόλπο με τα νησιά Κανάκια. 

Δεκάδες μοναχών και ασκητών της περιοχής, εργάστηκαν και στελέχωσαν τη νεα μονή που αντιστάθηκε ανεπιτυχώς όταν εκδηλώθηκε η μεγάλη επίθεση για την κατάληψη του νησιού, 

απο τον αρχινάυαρχο του Τουρκικού στόλου, 

πειρατή Μπαρμπαρόσσα.  

Ματαίως όμως γιατί η μονή καταλήφθηκε απο τους Τούρκους και γράφθηκε έτσι εκεί η τελευταία σελίδα της Φραγκοκρατίας και η πρώτη της Τουρκικής κυριαρχίας στη Σαλαμίνα.    Οσοι μοναχοί επέζησαν, εκδιώχθηκαν απο εκεί. 

 Παλαιοί θρύλοι αναφέρουν οτι ένας αντιστάθηκε με πείσμα, αποφασισμένος να ζήσει στον 

τόπο του και βρήκε καταφύγιο σε ενα κελί του παλαιού εγκαταλελημμένου μοναστηριού εκεί 

πιό πάνω. 

Οι Τούρκοι της μικρής φρουράς που είχαν εγκατασταθεί στη μονή, επειδή δεν ήξεραν πως να σκοτώσουν τον καιρό τους σε αυτήν την ερημιά, σκεφθήκαν να βασανίσουν τον γέρο μοναχό, εμποδίζοντάς τον να έρχεται να προμηθέυεται νερό απο την κοινή πηγή, 

και τελικά τον σκότωσαν.  

 Σαλαμίνιοι παλικάρια, οταν έμαθαν το γεγονός, ανέβηκαν στην μονή και με το πρόσχημα 

ενος περιπάτου για ψάρεμα, έπιασαν τον αρχηγό της Τουρκικής φρουράς και τον έπνιξαν στην 

θάλασσα.

 Ετσι ο γέρος μοναχός αποκαταστάθηκε στην άκακη ειρήνη του. 

  Η ερημωμένη μονή δεν μπόρεσε να ξαναλειτουργήσει για πάρα πολλά χρόνια, λόγω του 

ότι οι Τούρκοι επέβαλαν βαρείς φόρους στα μοναστήρια.

 Πολύ αργότερα οταν η Σαλαμίνα απέκτησε ορισμένα προνόμια, ξανάκατοικήθηκε η μονή από μοναχούς γιατί το υπέροχο δάσος που περιβάλει την μονή, έβγαζε μεγάλες ποσότητες ρετσίνι 

και με αυτο τροφοδοτούσε τα ναυπηγεία του Τουρκικού στόλου.

  Η παλιά ονομασία της μονής ήταν '' Άγιος Νικόλαος στο Κανάκιανη '', 

το προσδιοριστικό ( λεμόνια ) το πήρε από τους Αρβανιτόφωνους της Αττικής που την προσφωνούσαν ( Άί Νικόλα ντέ λεμονά ). 

  Ηταν το 1800, φυτεμένες στή περιοχή του μοναστηριού πολλές λεμονιές, μοναδικές τότε 

στη Σαλαμίνα. 

Τις είχε φυτέψει εκεί ενας δουλευτής ιερομόναχος ο γέρων Ευδόκιος ηγούμενος της μονής, 

που εκτός απο την εργατικότητα και την αρετή του ειχε ενα θείο χάρισμα, διάβαζε τις σκέψεις 

και τα κρυφά μυστικά των περαστικών και των προσκυνητών

 Άγιος άνθρωπος, έλεγαν και κάθονταν να τους συμβουλέψει και να τους κατηχήσει για την αλήθεια, τηνδικαιοσύνη  και την μετάνοια.

  Το 1821, τον καιρό της Ελληνικής επανάστασης, 

οι καλόγεροι της μονής θεωρούσαν υποχρέωση και καθήκον τους να φιλοξενούν τους αγωνιστές της ελευθερίας.                                     

 Στη μονή του Αγίου Νικολάου εύρισκε καταφύγιο μια ομάδα επαναστατών του αγωνιστή Χοντρονικόλα Γκριτζιώτη.   

Με την σύσταση του Ελληνικού κράτους, μια βασιλική εγκύκλιος έθετε υπο την κηδεμονία της 

ενα πλήθος από μικρά μοναστήρια,   ( μεγάλη πολυτέλια για μια νεοσύστατη και φτωχή χώρα ).

  Αυτή η εγκύκλιος τερμάτισε στα 1835 και τερμάτισε και την επίσημη λειτουργία της μονής Αγίου Νικολάου.

 Έκτοτε οι “ένοικοι”της μονής κατέφυγαν στα δανείκα για να ζούν.                     

Επέζησαν για ενα διάστημα χάρη στήν γενναιοδωρία των ξυλοκόπων, των ρετσινάδων και χάρη στις προσφορές των πιστών.

 Έγγραφα της εποχής αναφέρουν οτι τον Άυγουστο του 1833, 

ο ηγούμενος δανείστηκε πέντε Τουρκικές λίρες και πολύ αργότερα, 

ακόμα 29 δραχμές και είκοσι λεπτά, ποσόν που δεν είχε εξοφλήσει ύστερα απο τρία χρόνια. 

Τον Απρίλιο του 1834, ο ηγούμενος της μονής Γρηγόριος, ο παπάς Κωνσταντινίδης και ο αδελφός Νεόφυτος κλήθηκαν να πληρώσουν ενα χρέος απο 110 δραχμές και 35 λεπτά, 

μα επειδή δεν ηταν φερέγγυοι οι μοναχοί αυτοί, τους δόθηκε προθεσμία ενός μηνός. 

Τα γεγονότα αυτά μας κάνουν να σκεφτούμε ότι βασίλευε μεγάλη φτώχεια εκείνο τον καιρό στο μοναστήρι.

 Αυτό μπορεί να ήταν ψέμα, γιατί αλλού βρίσκουμε ότι είχε στην κατοχή του, στην Αθήνα, εκτάσεις οπωροφόρων δένδρων με ροδιές, κερασιές, λεμονιές και είχε και το ρετσίνι του δάσους.

 Μα όλοι τούτοι οι πόροι αφέθηκαν ανεκμετάλευτοι απο τούς νοχελείς μοναχούς που απέδιδαν ελάχιστα και ασχολούνταν με την εκποίηση της περιουσίας της μονής στούς χωρικούς της περιοχής. Η μονή δεν φαίνονταν να στερείτε ούτε και κινητής περιουσίας, εφόσον στα 1834 πούλησε 664 αίγαγρους για 2228 δραχμές και 2 μουλάρια για 553 δραχμές.

 Όταν πούλησαν οτι μπορούσαν να πουλήσουν και έφυγαν, 

η μονή του Αγίου Νικολάου λεμονίων ερήμωσε ξανά.

 Αργότερα στην εγκαταλελειμμένη μονή ήρθε και εγκαταστάθηκε ένας “ λαικός”, 

ο Σαλαμίνιος Δημήτριος Ανδριανός, ο οποίος είχε προσβληθεί απο μία επικίνδυνη αρρώστεια 

και οι γιατροί του συνέστησαν να πάει να μείνει σε υψόμετρο.

 Εκεί ζούσε από το κυνήγι και κάποια μαθήματα που έκανε στα παιδιά στο Μούλκι όπου δεν υπήρχε ακόμη σχολείο και σε παιδιά ποιμένων της περιοχής.

 Πριν αρρωστήση φοιτούσε στο διδασκαλείο των Αθηνών.

 Την μονή κατά καιρούς επισκεπτόνταν Αγιορήτες μοναχοί.

 Ενας ιερομόναχος αγιογράφος στάθηκε η αιτία για να αρχίσει να ζωγραφίζει.

 Με τις οδηγίες του κατάκτησε την τέχνη της αγιογραφίας και άρχισε να αγιογράφει πολούς 

ναούς της Σαλαμίνας.

 Εξελίχθηκε σε εναν μεγάλο αγιογράφο και σημαντικό ζωγράφο της Σαλαμίνας.

 Ο “ Μητροζουγράφος ”, όπως τον αποκαλούσαν.

 Ο Ανδριανός έζησε όλη του τη ζωή στο μοναστήρι, 

εκεί γεννήθηκαν τα παιδιά του απο την συζυγό του Ελένη Κοπανά από την θήβα.

 Εκεί γεννήθηκε και ο γιός του Νικολάος Ανδριανός το 1886 που ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του.

 Ο “ Νικοζουγράφος ” εικονογράφησε αρκετούς ναούς της Σαλαμίνας μαζί με τον πατέρα του 

και μόνος του.

 Ο Δημήτριος Ανδριανός γέρος και θεραπευμένος έφυγε από την μονή και έμεινε μόνιμα στην

πόλη της Σαλαμίνας όπου και πέθανε το 1923.

 Οταν έφυγε αυτή η καλλιτεχνίκη οικογένεια απο την μονή, ήρθε και εγκαταστάθηκε εδώ μία κοινότητα καλογραιών με ηγουμένη την μοναχή Σαλώμη, 

που έφθασε ξεριζωμένη απο το Αιδίνι της Μικράς Ασίας και καλογέρευσε εδώ με δύο νεότερες της μοναχές, στο έρημο τότε μοναστήρι.

 Το 1926 χρονία διωγμού των “ γνήσιων ορθοδόξων '' παλαιοημερολογητών, στον ανελέητο κατατρεγμό, με φυλακίσεις ιερέων '' γιά την πιστή εφαρμογή των διατάξεων '' έβρισκαν καταφύγιο εδω '' ζηλωτές '' για να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα με ασφάλεια στο απόμερο αυτό μοναστήρι, επικουρούμενοι απο Αγιορήτες ιερομόναχους.

 Η νέα αυτή γυναικεία μοναστηκή κοινότητα μετά βίας κατάφερνε να ζή σε ένα μοναστήρι χωρίς πόρους, έτρωγαν ελιές και χόρτα του βουνού και ζούσαν τόσο φτωχικά που πολλές φορές 

τούς έλειπε ακόμα και το ψωμί.

 Οι μοναχές που προστήθενταν στην κοινότητα κάθονταν λίγο καιρό και έφευγαν

Το 1940 μόνο δυο πολύ γριές καλόγριες είχαν παραμείνει, 

ούτε λειτουργίες πιά, ούτε δεήσεις.

 Σε τι θα ωφελούσε ο μοναστηριακός νόμος σε μία μονή πού αργοπέθαινε.

 Όταν οι γριούλες αυτές ασκήτριες μοναχές πέθαναν, το μοναστήρι ερήμωσε για μία ακόμα φορά.

 Η Μονή στελεχώθηκε ξανά με μοναχές μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και όταν η μεταπολεμική περιπέτεια είχε τελειώσει,

 Σήμερα πάλι , την κοινότητα των μοναχών απαρτίζουν δύο πολύ γερασμένες μοναχές 

με ηγουμένη την μοναχή Χριστονύμφη.

 Η μονή καταρρέει και το μέλλον της είναι αβέβαιο.

 Το καθολικό, η εκκλησία, απλης οξύκορφης κατασκευής, έχει δύο ανοίγματα, 

δύο εισόδους, η μία είναι στα δυτικά που είναι και η κεντρική, κάτω απο το υπόλοιπο ενος πεσμένου πύργου.         

 Η άλλη είναι στα βορινά, πιό μεγάλη, που έχει σαν επιστέγασμα ένα μικρό τριγωνικό αέτωμα που περικλείει τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου.

 Εξωτερικά, η εκκλησία ήταν διακοσμημένη με πιάτα από φαγιάντζα κολλημένα στους τοίχους.

 Δεν παραμένουν πιά παρά ελάχιστα ξεθωριασμένα και ξεπλυμένα απο τη βροχή.

 Μέσα στόν νάρθηκα ανύπαρκτη σχεδόν διακόσμηση εκτός από το 

βυζαντινό ξυλόγλυπτο χρυσοσκάλιστο τέμπλο,

τα άστρα και οι ζωγραφικοί σταυροί είναι έργο του Νικολάου Ανδριανού, 

γιού και μαθητή του αγιογράφουΔημήτριου Ανδριανού.

Δεξιά και αριστερά της βορινής πόρτας είναι ενσωματωμένες στην τοιχοποιία μαρμάρινες ανάγλυφες πλάκες με σκαλιστούς σταυρούς.

 Η καστρόπορτα της ιστορικής αυτής μονής, γνώρισε πολλούς '' κληρονόμους κτήτορες '', στο πέρασμα των αιώνων, η αξεπέραστη γαλήνη της περιοχής, και το υπέροχο δασικό τοπίο,

ηταν πάντα πόλος έλξης ησυχαστών.

 Το ιστορικό αυτό μνημείο παρά την εποχή αβεβαιότητας που διανύει, αποσπά τον θαυμασμό των επισκεπτών. 

 Παρότι ζούμε σε έναν αιώνα όπου η άνεση υπερέχει της γραφικότητας, 

ενοχλείτε κανείς βλέποντας την εγκατάλειψη και ερημοποίηση των παλαιών κελιών της 

ιστορικής μεσαιωνικής  μονής, που καταρρέουν χωρίς κανείς να κάνει τα αναγκαία 

διαβήματα για να αναστηλωθούν,

και το ανακαινισμένο σύγχρονο κτίριο.!

 Η πολιτεία θα πρέπει να βάλει τα μυωπικά γυαλιά της και να δεί αυτά τα χαλάσματα

'' ερείπια ταραγμένων αιώνων '' σαν αναπόσπαστο αρχιτεκτονικό κομμάτι της σύνθεσης 

του ιστορικού μοναστηριού,

πού πιστοποιεί την χρονολογία του,

και χωρίς μεμψιμοιρίες να δραστηριοποιηθεί.

Κείμενο απο το δίτομο βιβλίο – λεύκωμα των ΄ΘΑΛΕΙΑ Δ. ΜΠΕΛΕΦΑΝΤΗ και ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν. ΜΠΕΛΕΦΑΝΤΗ 

'' ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΑΙΑΝΤΕΙΟΥ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ ''εκδόσεις ΙΑΝΘΟΣ